-
1 йөз
I числ. колич.1) сто; со́тняйөз адымда — в ста шага́х, в со́тне шаго́в
берничә йөз кеше — не́сколько сот челове́к, не́сколько со́тен люде́й
йөзгә кадәр санау — счита́ть до ста
йөз сум акчаң булганчы, йөз дустың булсын — (посл.) не име́й сто рубле́й, а име́й сто друзе́й
метрның йөздән бер өлеше — одна́ со́тая (часть, до́ля) ме́тра
3) в сочет. со сл. на -лы или -лыка) сто-йөз метрлы — стометро́вый
йөз процентлы — стопроце́нтный
йөз яшьле (яшьлек) — столе́тний
йөз меңле (меңлек) отряд — стоты́сячный отря́д
б) сто-, на (в) ста, с со́тнеййөз басмалы — стоступе́нчатая, в сто ступе́ней; с со́тней ступе́ней
в) сто-, в стойөз градуслы кайнар суда — в стогра́дусной горя́чей воде́; в горя́чей воде́ в сто гра́дусов
г) сто-, из ста, в стойөз бүлмәле — стоко́мнатный; из ста ко́мнат; в сто ко́мнат
йөз туплы — стопу́шечный, из ста пу́шек
йөз юллык — стостро́чный
д) сто-, на стойөз килограммлы (килограммлык) — стокилограммо́вый; на сто килогра́ммов ( о ёмкости)
•- йөз башы- йөз көнлек
- йөз сум
- йөз тәңкә
- йөз сумлык••йөз яшә! — живи́ сто лет! (т. е. долго-долго)
йөз яшәгән — см. йөзьяшәр
йөз дә беренче тапкыр — сто пе́рвый раз (т. е. очень много раз)
йөзгә бер тулмаган — не хвата́ет ви́нтика (слабоу́мный); с прибаба́хом
- йөз кат- йөз мәртәбә
- йөз тапкыр
- йөзе белән II сущ.столе́тие, век; см. тж. гасырIII сущ.ХIХ йөз ахыры - ХХ йөз башы татар әдәбияты — тата́рская литерату́ра конца́ ХIХ - нача́ла ХХ ве́ка
1)а) лицо́, физионо́мия; ли́чико уменьш.-ласк.; ро́жа, мо́рда (груб.; прост.)түгәрәк йөз — кру́глое лицо́ (ли́чико)
йөзе агарып китте лицо́ — его́ побледне́ло
йөзен җитдиләштерү — сде́лать серьёзную физионо́мию
кайгылы йөз белән — с печа́льным лицо́м, с печа́льной физионо́мией
йөз сызыклары — черты́ лица́
нинди усал йөз! — кака́я серди́тая ро́жа!
йөзенә кундыру — дать по мо́рде
б) мо́рдочка, морда́шка, ро́жица (о женском, детском лице)кызның йөзе нәкъ әнисенеке — морда́шка у де́вочки - ко́пия ма́миного лица́
2)а) лицева́я, пере́дняя сторона́, фаса́д (здания, сооружения)б) лицева́я сторона́ (ткани, материи)3) пове́рхность, верх (чего-л.)су йөзе — пове́рхность воды́
җир йөзе — пове́рхность земли́
ипи йөзе — верх (ве́рхняя ко́рка) хле́ба
4) перен. о́блик, лик; лицо́, физионо́мияязучының иҗат йөзе — тво́рческое лицо́ писа́теля
шәһәрнең йөзе күзгә күренеп үзгәрә — на глаза́х меня́ется о́блик го́рода
институтның фәнни йөзе — нау́чное лицо́ институ́та
дошманның чын йөзен ачу — обличи́ть (разоблачи́ть) и́стинное лицо́ врага́
5) перен.а) авторите́т; честь, досто́инствоколлектив йөзенә тап төшермәү — не запятна́ть (урони́ть) честь коллекти́ва
б) досто́инство, го́рдостькешелек йөзен югалту — потеря́ть челове́ческое досто́инство
ул безнең колхозның йөзе — он го́рдость на́шего колхо́за
6) в знач. послелога в направит. п. йөзенә пе́редиптәшләр йөзенә күренергә оят — сты́дно показа́ться пе́ред това́рищами
••йөз аклау — сохраня́ть/сохрани́ть честь (досто́инство, го́рдость, прести́ж, авторите́т)
йөз аклыгы — честь, досто́инство, прести́ж, авторите́т
йөз ачу (күрсәтү) — уст.; рел. ходи́ть с откры́тым лицо́м, без паранджи́
йөз ачылу (яткыру) — просветле́ть лицо́м, повеселе́ть
йөз белән җир себерү — раболе́пствовать
йөз ерту — гру́бо оскорби́ть, осрами́ть
йөз ертып — без стесне́ния, без зазре́ния со́вести
йөз каралу (караңгылану, суыну, бозылу) — мрачне́ть, помрачне́ть
йөз каралыгы (карасы) — бесче́стье, позо́р
йөз каралыгы китерү — очерни́ть, опозо́рить, осрами́ть
йөз кызару — красне́ть, конфу́зиться, оконфу́зиться
йөз күрсәтү — см. йөз бирү 1)
йөз оялу — смуща́ться, стесня́ться
йөз ору (сөрү) — па́дать (упа́сть) к нога́м (стопа́м) (кого, чьим)
йөз сулу (суырылу, шиңү) — похуде́ть, осу́нуться (от болезни, тоски, голода и т. п.)
йөз суы — честь, досто́инство, репута́ция
йөз суын түгү — унижа́ться/уни́зиться (перед кем-л.)
йөз чөерү (бору) — отвора́чиваться/отверну́ться, отказа́ться от кого-л., чего-л.
йөз яктысы — знак душе́вности (прили́чия)
йөзгә кара ягу — позо́рить/опозо́рить, черни́ть/очерни́ть; осрами́ть
йөзгә кызыллык (оят) китермәү — не уда́рить лицо́м в грязь; не осрами́ть, не посрами́ть
йөзгә кызыллык (оят) китерү — позо́рить, опозо́рить, осрами́ть
йөзгә сары коелу — см. йөз саргаю
йөзе ак (якты) — че́стный, с чи́стой со́вестью
эшең яхшы - йөзең якты — (погов.) (букв.) рабо́та хорошо́ сде́лана - со́весть чиста́
йөзе җир булу — мрачне́ть, помрачне́ть; разгне́ваться
йөзе кара булгыры — будь он про́клят
йөзе кара киселү — мрачне́ть, стать угрю́мым
йөзе килү — зарумя́ниться ( о хорошо выпеченном хлебе и других изделиях из теста); вы́печься
йөзе күбенү — прост. разгне́ваться
йөзе суырылу (тартылу) — осу́нуться ( о человеке с похудевшим лицом)
йөзен ачу (фаш итү) — разоблачи́ть, вы́вести на чи́стую во́ду
йөзен дә күрәсе килмәү — не жела́ть (не хоте́ть) ви́деть ( кого)
йөзен дә күрмәү — в глаза́ не ви́деть, никогда́ не ви́деть
йөзен дә чытмый — ни стыда́, ни со́вести
йөзен кызарту — вогна́ть в кра́ску, конфу́зить; пристыди́ть
йөзен җиргә сөрү — па́дать ниц
йөзен дә чытмый(ча) — без стесне́ния; и бро́вью не поведёт
йөзен ерту — опозо́рить, очерни́ть кого-л. перед кем
йөзен дә күрсәтми — да́же лица́ не пока́зывает (т. е. совершенно не показывается)
йөзенә әйләнеп тә (борылып та) карамау — соверше́нно отстрани́ться, отверну́ться; быть во вражде́, вражде́бных отноше́ниях
йөзенә бәреп — в лицо́ (говорить, бранить, хвалить и т. п.)
йөзенә бәреп чыккан — на лице́ напи́сано
йөзенә бәрү (ору) — бро́сить в лицо́ (в глаза́)
йөзенә кан йөгерү — порозове́ть ( о лице)
йөзенә кара коелу — разгне́ваться, быть злым
йөзенә төкерү — плева́ть/плю́нуть в глаза́ (лицо́); отплати́ть (отве́тить) чёрной неблагода́рностью
йөзенә ябышу — гру́бо накрича́ть, наговори́ть в лицо́ де́рзостей
йөзенә ыштыр (олтырак) каплаган — бессо́вестный, бессты́жий
йөзеннән беленү (күренү), йөзеннән беленеп (күренеп) тору — быть ви́дным по лицу́, быть напи́санным на лице́
йөзеннән кан тамарлык (чәчрәп тора) — кровь с молоко́м
йөзеннән уку — чита́ть на лице́ (по лицу́), понима́ть по выраже́нию лица́
йөзең белән йөзтүбән каплан — бран. пропада́й/пропади́
- йөз бирү(ни, нинди) йөз белән — с каки́м лицо́м (о смущении, стыде после какого-л. неблаговидного поступка)
- йөз качу
- йөз качыру
- йөз саргаю
- йөз сөрү
- йөз тоту
- йөз төбәү
- йөз чыту
- йөз җыеру
- йөз җимерү
- йөз яктыру
- йөз яшерү
- йөзгә карап
- йөзе ачылу
- йөзе балку
- йөзе балкып китү
- йөзе дә күзе
- йөзе кара
- йөзен күрмәү
- йөзендә кан әсәре калмаган
- йөзенә кара ягу
- йөзенә чыгу IV сущ.остриё, ле́звие (ножа, сабли, топора, ножниц и т. п.)чалгы йөзе — ле́звие косы́
кискеч йөзе — ле́звие резца́
балта йөзен чыныктыру — закали́ть ле́звие топора́
- йөз салу- йөз чыгару
- йөзе кайту
- йөзен кайтару -
2 сызык
I сущ.1) в разн. знач. ли́ния, черта́туры сызык — пряма́я ли́ния (черта́)
кәкре сызык — крива́я ли́ния
дулкынлы сызык — волни́стая ли́ния (черта́)
горизонталь сызык — горизонта́льная ли́ния
утлы сызыклар — о́гненные ли́нии
офык сызыгы — ли́ния горизо́нта
сюжет сызыгы — сюже́тная ли́ния
2) ли́ния, рубе́жяр сызыгы — берегова́я ли́ния
оборона сызыгы — ли́ния оборо́ны
фронт сызыгы — ли́ния фро́нта
алгы сызык — передова́я ли́ния
3) уст. ли́ниятелеграф сызыгы — телегра́фная ли́ния
тимер юл сызыгы — ли́ния желе́зной доро́ги
4) лингв. тире́ия белән хәбәр арасына сызык кую — ста́вить тире́ ме́жду подлежа́щим и сказу́емым
5) скла́дка, ли́ния ( на лице)ике каш арасындагы сызыклар — скла́дки меж двух брове́й
авыз читендәге сызыклар — скла́дки у рта
6) перен.; уст. черта́, сво́йство, осо́бенностьшәхеснең характерлы сызыклары — характе́рные черты́ (осо́бенности) ли́чности
7) кла́ссы, до́мики ( детская игра)сызык уйнау — игра́ в до́мики
•II сущ.шква́рка, шква́рки мн.ашка сызык салу — положи́ть в суп шква́рки
сызык белән бәрәңге — карто́шка со шква́рками
См. также в других словарях:
спектр — Яктылык нурын призма аша сындырып үткәргәндә барлыкка килә торган төс сызыклары. Ут хәленә җитеп кызган җисемнең яки матдәнең нурларын оптик корал аркылы үткәргәндә төшә һәм җисем яки матдәнең химик составын чагылдыра торган төс сызыклары … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
буй-буй — Буй сызыклары, бизәк юллары булган; буйлы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
буйлы — с. 1. Буй сызыклары бизәкләре булган; буй буй 2. Озын, таза гәүдәле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
карачкыл — I. и. Тышкы сызыклары ачык күренеп тормаган караңгы шәүлә, сүрәт, тонык силуэт. II. КАРАЧКЫЛ – с. Күгелҗем кара, кара кучкыл … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
күләм — 1. Нәр. б. озынлык, биеклек һәм киңлек ягыннан куб берәмлекләр белән үлчәнә торган зурлыгы 2. Нәр. б. тышкы сызыклары буенча зурлыгы. Нәр. б. микъдар ягыннан эчтәлеге 3. Нин. б. күренеш, эшчәнлек һ. б. ш. җәелү дәрәҗәсе, колачы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чәчелмәле — с. Бер ноктадан тирә якка нур сыман булып таралган сызыкларны хәтерләткән яки шундый сызыклары булган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
этюд — 1. Өйрәнү максатыннан чыгып, төп сызыклары гына төшерелгән һәм гадәттә нин. б. әсәрнең яки аның бер өлешенең якынча эшләнеше саналган рәсем, скульптура әсәре һ. б. 2. Берәр мәсьәләгә багышланган кечерәк әдәби әсәр 3. Виртуоз характердагы кечерәк… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
